تبلور فرهنگ و هنر آذربايجان در موزه سنگ نگاره‌هاي مراغه

گروه فرهنگي: موزه سنگ‌ نگاره‌هاي مراغه مجموعه‌اي بي‌بديل براي ورق زدن کتاب قطور فرهنگ و هنر خطه آذربايجان به شمار مي‌رود و علاوه بر هنر سنگ تراشي، وجود برخي از شعرا و هنرمندان شاخصي چون »ميرعبدالفتاح موسوي« را در تاريخ اين کهن‌شهر يادآوري مي‌کند.

گروه فرهنگي: موزه سنگ‌ نگاره‌هاي مراغه مجموعه‌اي بي‌بديل براي ورق زدن کتاب قطور فرهنگ و هنر خطه آذربايجان به شمار مي‌رود و علاوه بر هنر سنگ تراشي، وجود برخي از شعرا و هنرمندان شاخصي چون »ميرعبدالفتاح موسوي« را در تاريخ اين کهن‌شهر يادآوري مي‌کند.
 اين مجموعه‌ي آثار، امروزه دومين موزه مراغه پس از موزه تخصصي ايلخاني است و در فصل بهار به واسطه فضاي سبزي که در اطرافش قرار دارد، بيش از پيش مورد توجه گردشگران قرار مي‌گيرد.
برخي از سنگ نگاره‌هاي اين موزه از مرحله نقاشي روي سنگ‌ها عبور کرده و به واسطه تراشيدن کامل سنگ‌ها، مجسمه‌هايي از حيوانات از جمله قوچ را در معرض ديد قرار داده است.
آثار اين موزه بر اساس نظر کارشناسان به دوره‌هاي »تيموريان«، »صفويان« و »سلجوقيان« مربوط بوده و نقوش روي سنگ‌هايش آنچنان با نکاتي ريز تاريخي درهم آميخته که گويي قرار است شناسنامه‌هايي براي اين سلسله‌ها به تصوير بکشد.سنگ‌هايي با اشکال قوچ‌هاي سنگي، صندوقچه‌اي و ايستاده، نقشي پررنگ در انتقال فرهنگ و تمدن اين دوره‌ها به نسل پرسشگر کنوني دارد و هر بيننده‌اي با نگاه به اين سنگ نگاره‌ها، تاريخچه‌اي از نياکان خود را در ذهن تداعي مي‌کند.سنگ »صلوات« يا سنگ »بسم‌الله« از آثار با ارزش اين موزه محسوب مي‌شود که در ورودي قرار دارد و نام پيامبر اکرم (ص) و 14 معصوم(ع) بر روي آن حجاري شده است.سنگ قبرها، بخش مهمي از آثار دوره اسلامي اين موزه به شمار مي‌رود و نقش و نگار و نوشته‌هايش، تا حدودي موقعيت اجتماعي متوفي را براي ما و آيندگان نشان مي‌دهد.
رييس اداره ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي مراغه با بيان اينکه سنگ نگاره‌هاي اين موزه همواره مورد وثوق گردشگران قرار مي‌گيرد، گفت: اين سنگ قبرها زبان گوياي فرهنگ‌هاي مختلف تدفين در دوره‌هاي اسلامي و يادآور برخي از شخصيت‌هاي شاخص است.»جواد محرم‌پور« افزود: اين موزه در 6 شهريور سال 1381 افتتاح شد و مقبره اصلي موجود در آن متعلق به »ميرعبدالفتاح موسوي« از علما و شعراي بزرگ مراغه است؛ عالمي که در اشعار فارسي به »اشراق« و در شعر ترکي به »فتاح« تخلص ‌کرد.
شخصيت عرفاني »ميرعبدالفتاح« عامل احداث بناست
مقبره »ميرعبدالفتاح موسوي« درست در مرکز ساختمان واقع است که جايگاه اين عالم به عنوان شيخ‌الاسلام دوره خودش را به خوبي نشان مي‌دهد و بر فراز آن گنبدي آجري قرار دارد.ورودي اصلي بنا در ضلع شمالي آن قرار دارد و در سه ضلع ديگر آن، پنجره‌هايي با طاق جناغي دلنوازي مي‌کند و بنايي چهارگوش و آجري را در معرض ديد قرار مي‌دهد.بناي اين مجموعه‌ي فرهنگي، به دوران حکومت زنديه تعلق دارد و در اواخر سده‌ي 12 هجري قمري و طي سال 1175 هجري قمري و به فرمان »ضل‌السلطان« به دليل محبت و ارادت وي به »مير عبدالفتاح« احداث شد.
ملاعباسعلي بنابي معمار بناست
»اصغر محمدزاده«، پژوهشگر تاريخ و مولف کتاب »تاريخ فرهنگ و معارف مراغه« مي‌گويد: »ملاعباسعلي بنابي«به عنوان معمار بناي آجري مريد »ميرعبدالفتاح« بود و آن را به صورت افتخاري احداث کرد.به گفته وي اين بناي آجري که در آن زمان مقبره ميرعبدالفتاح نام داشت، به تدريج به محل دفن عرفا تبديل شد و در اوايل دوره قاجار صدر اعظم ميرزا آقاسي چلچراغي براي نصب در اين محل اهدا کرد.
وي اضافه کرد: در طول زمان مقبره ميرعبدالفتاح به مقبره آقالار يعني مقبره بزرگان تغيير نام داد و علاوه بر اهالي فرهنگ و هنر، برخي از صاحب منصبان هم در اين محل دفن شدند که »رضا قلي ميرزا« مشهور به مجنون عليشاه نوه فتحعليشاه قاجار، »عبدالعلي مجتهدزاده« اولين شهردار مراغه و »صولت لشکر« از صاحب منصبان فوج مراغه جزو همين افراد هستند.
»محمدزاده«ادامه داد: پس از جهاني دوم و در سال 1324 فرماندار وقت مراغه توسط نيروهاي روس ترور و در همين محل تدفين شد و ميراز احمد معين‌الاسلام به عنوان يکي از خطاطان نامي دوره قاجار هم در همين محل دفن است.به گفته اين پژوهشگر تاريخي، مقبره آقالار براي مدتي در دوره قاجار محل زاويه‌نشيني عرفا بود و مضمون اشعار عرفاني در ديوارهاي اين بنا، همين ادعا را ثابت مي‌کند.
ميرعبدالفتاح موسوي که بود؟
پژوهشگر تاريخ فرهنگ و هنر مراغه مي‌گويد: »ميرعبدالفتاح موسوي« مراغه‌اي معروف به مير مراغه‌اي دانشمند، عارف، شاعر و شيخ‌االاسلام وقت مراغه بود که به صحبت »مير محمدتقي مشهدي« رسيد و از دست وي به فقر مشرف شد و به مقامات عرفاني توفيق حاصل کرد.
»مهدي پولادي« افزود: منظوم?? مثنوي رياض‌الفتوح شرح حال وي است؛ »ميرعبدالفتاح« در اشعار فارسي خود »اشراق«و در اشعار ترکي »مير« تخلص مي‌کند و گاهي »فتاح« نيز به چشم مي‌خورد.
به گفته وي، ميرعبدالفتاح بعد از طّي مقامات عرفاني و همنشيني مير محمدتقي شاهي مشهدي به مراغه برگشت و به تهذيب و تزکي?? نفس پرداخت؛ »ميرزا محسن زنوزي« که با مير مراغه‌اي هم عصر بود، در کتاب رياض‌الجنه، روض?? چهارم، صفحات 218ـ 213 احواالت ايشان را چنين مي‌نويسد:»السيدالعارف المير فتاح المراغه‌اي، جناب ايشان عالم و فاضل کامل بودند و در طريقت عرفان بلديت تمام داشتند؛ شخصي بودند درويش مسلک و عارف‌مدرک، سيادت‌نسب و نقابت و نجابت حسب«.
»پولادي« افزود: از احفاد ايشان »حاج کبير آقا«ملقب به »مجذوب عليشاه« از بزرگان صوفي?? مراغه است که مجموعه اشعارش با عنوان بحرالاسرار توسط دکتر يوسف بيگ باباپور به چاپ رسيده است.پژوهشگر تاريخ و فرهنگ مراغه اضافه کرد: از آثار به جاي ماند? ايشان اشعار ترکي است که بيشتر آن مراثي است و قسمت عمد? ديوان وي را به خود اختصاص مي‌دهد.
»پولادي« با بيان اينکه آثار وي اشعاري بسيار نغز و جانسوز در قالب مثنوي است، اضافه کرد: اشعار فارسي شامل دو قطعه مثنوي به نام‌هاي ساقي‌نامه و رياض‌الفتوح و هفده قطعه غزل و دو قطعه مثنوي به زبان حال حضرت علي اکبر(ع) و حضرت علي اصغر(ع) و 2 قطعه مخمس است.وي ادامه داد: بعضي از اشعار وي توسط شادروان مير ودود سيد يونسي در تبريز به زيور طبع آراسته شد و اشعار رياض الفتوح و ساقي‌نامه و شانزده قطعه غزل توسط جناب آقاي دکتر يوسف بيگ باباپور توسط نشر اوحدي به چاپ رسيد.
کتاب »مشاهير سخن« نوشته »مجتبي زادصادق« نيز در مورد اشعار شيخ‌الاسلام، ميرعبدالفتاح موسوي مي‌نويسد: از آثار او 2 مثنوي به نام »ساقي‌نامه« و »رياض‌الفتوح« به يادگار مانده که در سال 1338 در تبريز چاپ شد.»همچنين نسخه‌هايي از ديوان مراثي ترکي و فارسي وي به شماره 501 در کتابخانه آستان قدس رضوي و به شماره 2830 در کتابخانه عمومي تبريز وجود دارد«.
شعري که »ميرعبدالفتاح« در توصيف حضرت علي (ع) سروده بود، جزو معروف‌ترين اشعارش به زبان فارسي است؛ اشعاري که با »از رخ اگر نقاب به بالا کند علي« شروع مي‌شود و پس از سرودن دهها بيت، با »امضاي حکم داور يکتا کند علي« ادامه مي‌يابد تا با تخلص »اشراق« به 2 بيت انتهايي برسد: »اشراق خامه محو گل‌افشاني منست/ آفاق پر زنکهت روحاني منست/ آنچه نوشته‌ام همه اذعاني منست/ گلدسته‌هاي گلشن ايماني منست«
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از ايرنا موزه سنگ نگاره‌هاي مراغه هر روز از ساعت 9 تا 13 پذيراي گردشگران بوده و در نوبت بعد از ظهر به دليل کمبود نيرو در اداره ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي، تعطيل است.مراغه با برخورداري از حدود 515 اثر تاريخي و تپه باستاني، جزو 10 شهر داراي بافت غني تاريخي و فرهنگي کشور محسوب مي‌شود و حدود 300 اثر تاريخي آن در فهرست آثار ملي قرار دارد.

منبع :