ورود مدارس جديد به ايران

گروه تاريخي: تغيير نظام تعليم و تربيت سنتي و مدرن شدن سيستم آموزش و پرورش در ايران با سختي‌هاي فراواني همراه بوده است. شيخ فضل‌الله نوري در جلسه‌اي به ناظم‌الاسلام کرماني درباره مدارس جديد مي‌گويد: »ناظم الاسلام، تو را به حقيقت اسلام قسم مي‌دهم. آيا اين مدارس جديده خلاف شرع نيست..؟ و آيا ورود به اين مدارس مصادف با اضمحلال دين اسلام نيست؟ آيا درس زبان خارجه و تحصيل شيمي و فيزيک عقايد شاگردان را سخيف و ضعيف نمي‌کند؟« (تاريخ بيداري ايرانيان - بخش اول - جلد اول)

 گروه تاريخي: تغيير نظام تعليم و تربيت سنتي و مدرن شدن سيستم آموزش و پرورش در ايران با سختي‌هاي فراواني همراه بوده است. شيخ فضل‌الله نوري در جلسه‌اي به ناظم‌الاسلام کرماني درباره مدارس جديد مي‌گويد: »ناظم الاسلام، تو را به حقيقت اسلام قسم مي‌دهم. آيا اين مدارس جديده خلاف شرع نيست..؟ و آيا ورود به اين مدارس مصادف با اضمحلال دين اسلام نيست؟ آيا درس زبان خارجه و تحصيل شيمي و فيزيک عقايد شاگردان را سخيف و ضعيف نمي‌کند؟« (تاريخ بيداري ايرانيان - بخش اول - جلد اول)
آموزش و پرورش مدرن در ايران بسيار دير شروع شد و تثبيت آن از همان ابتدا با مخاطرات زيادي همراه بود. براي قرن‌هاي متمادي يادگيري سواد و آموزش علم در ايران در انحصار روحانيون بود که آن‌ها را مکتب مي‌ناميدند. تا دوران قاجاريه و حتي پهلوي اول، اغلب کودکان در ايران از حق تحصيل محروم بودند و از همان سنين پايين به کار‌هاي سخت مشغول مي‌شدند و اغلب افراد سواد خواندن و نوشتن هم نداشتند. فقط اعيان و اشراف و تعدادي از خانواده‌هاي طبقات متوسط و بالا مي‌توانستند فرزندانشان را به مکتب بفرستند.
آنچه که در مکتب آموخته مي‌شد نيز بسيار ناقص بود. کودکان ابتدا الفبا ياد مي‌گرفتند و پس از تسلط به آن بايد يک کله قند براي استاد مي‌بردند! پس از بردن کله قند مرحله بعدي آموزش آغاز مي‌شد و روخواني جزء آخر قرآن را در کنار يکي از کتب فارسي (معمولا گلستان سعدي يا يکي از کتاب‌هاي شعرکلاسيک) آغاز مي‌کردند. اين روند تا هنگامي که کودک هشت ساله شود ادامه مي‌يافته و پس از آن به پسران نوشتن مي‌آموختند. علاوه بر نوشتن حروف، حساب و شرعيات [بر اساس رساله مرجع تقليد زمان]نيز به پسران آموخته مي‌شد و پايان دوره آموزشي فرا مي‌رسيد.
همچنين تنبيه بدني شديد، چوب و فلک کردن کودکان و زنداني کردن آن‌ها در زيرزمين هم جزو اصول آموزشي در مکتب حساب مي‌شد. با ورود مدرنيته به ايران و انقلاب مشروطه همه چيز شروع به تغيير کرد. در عصر روشنگري حق آموزش رايگان و همگاني براي تمامي افراد تثبيت شده بود و در بسياري از کشور‌هاي غربي جا افتاده بود. روشنفکران مشروطه با ديدن آموزش و پرورش مدرن به تدريج شروع به انتقاد از مکتب‌خانه‌ها کردند و نخستين مدارس مدرن در شهر‌هاي بزرگ تاسيس شدند.
ميرزا حسن رشديه از مشروطه‌خواهان به‌نام بود که در سفر‌هاي خارجي‌اش با نظام جديد آموزشي در دنيا آشنا شد و هنگام بازگشت ناصرالدين شاه از فرنگ ماموريت يافت مدارسي به سبک غربي تاسيس کند. ميرزا حسن ابتدا به ايروان رفت و مدرسه‌اي در آنجا تاسيس کرد و پس از آن به تبريز آمد و مدرسه رشديه را تاسيس کرد. تاسيس مدرسه رشديه با حواشي بسياري همراه بود. روحانيون و محافظه‌کاران که آموزش به سبک جديد را خطري بزرگ براي دين و سنت مي‌دانستند تاسيس چنين مدارسي را محکوم کردند و مردم عامي به تحريک روحانيون بار‌ها به مدرسه رشديه حمله کردند و به تخريب آن پرداختند.دختران نيز حق نداشتند نوشتن بياموزند چرا که تصور مي‌شد »دختر، مشق که بلد شد، کاغذپراني مي‌کند« يعني نامه عاشقانه مي‌نويسد. دختران محصل در مکتب‌ها مکرر مورد تعرض جنسي از سوي مردان خانواده ملاباجي‌ها قرار مي‌گرفتند. بنابرين درصد بسيار کمي از دختران به مکتب مي‌رفتند و قاطبه زنان ايراني سواد خواندن و نوشتن نيز نداشتند.
تقاضاي زنان براي برخورداري از آموزش از سال 1285 مطرح شد. با وجود بي‌ميلي بسياري از دولتمردان، »بي‌بي خانم استرآبادي«مدرسه‌اي دخترانه در سال 1285 تاسيس کرد که راه را براي تحصيل دختران هموار کند. نوه بي‌بي خانم درباره تاسيس اين مدرسه مي‌نويسد: »اين مدرسه خيلي سر و صدا راه انداخت. امام جماعت مسجد عبدالعظيم پاي منبر گفته بود که کلمه »دوشيزه« شهوت‌انگيز است؛ واي بر ملتي که مدرسه دوشيزگان داشته باشد! ساير ملا‌ها نيز عليه مادربزرگم اقدام کردند. سيدعلي شوشتري اعلاميه چاپ کرد و نوشت اين مدرسه مال زني است که مفاسد دينيه دارد. خانه‌اش محل اجتماع هنرمندان است و در آن تار مي‌زنند.« فشار‌هاي بسياري بر بي‌بي خانم وارد شد و قشريون مرتجع خانه وي را آتش زدند.
آن‌ها بي‌بي خانم و دختران محصل مدرسه وي را علنا فاحشه خطاب مي‌کردند و نهايتا فشار‌ها به حدي رسيد که دولت اين مدرسه را تعطيل کرد. در خاطرات دختر بي‌بي خانم آمده‌است که يکي از روحانيان بر سر منبر گفته بود: »بر اين مملکت بايد گريست که در آن دبستان دوشيزگان باز باشد.«.
اما با وجود اينکه مشروطه‌خواهان ايراني در تاسيس نهاد آموزش مدرن در ايران زحمات بسياري کشيدند، پيشگام مدارس مدرن و نخستين موسس آن در ايران مبلغان مذهبي آمريکايي بودند. اين مبلغان مذهبي از هواداران فرقه پرسبيتري بودند که شاخه‌اي از مذهب مسيحيت پروتستان است و براي بسط ايده‌هاي ديني بيشتر بر مسائل تربيتي تاکيد مي‌کند. به مبلغان اين مذهب مسيونر مي‌گفتند و بسياري از اين مسيونر‌ها که براي تدريس به ايران آمدند به جنبش مشروطه پيوستند و به همراه مردم ايران با استبداد و نابرابري مبارزه کردند.
نخستين مدرسه مسيونر‌ها در تبريز و در سال 1259 گشوده شد که در آن حدود 80 دانش‌آموز مسلمان و 135 دانش‌آموز مسيحي مشغول به تحصيل شدند. نام اين مدرسه»مموريال« بود که به معني يادگاري است و در آن زبان‌هاي متعددي، چون انگليسي، فرانسوي و روسي در کنار ديگر علوم مدرن تدريس مي‌شد.
عجايب خصلت‌هاي ايراني براي معلمان و کارکنان مدرسه مموريال بسيار جالب توجه بود. ساموئل جي. ويلسون مدير مدرسه در يک گزارش سالانه چنين اظهار کرده بود: »خيلي عجيب است که فهرست حضور و غيابي را بخواني که بيش از نيمي از آن‌ها داراي لقب »خان« هستند و نام‌هاي پدرانشان را »عزت السلطنه« يا »فخر النظام« به يدک مي‌کشند. علاوه بر رهبران اين مردم، ما معلم‌هايي براي مدارس جديد نيز تربيت مي‌کنيم.«
مدرسه مموريال دستاورد‌هاي بسياري داشت و عملا نخستين معلمين ايراني را براي مدارس نسل بعد تربيت کرد. در سال 1285 که با پيروزي انقلاب مشروطه همراه مدرسه مموريال آنقدر گسترش پيدا کرده بود که در روزنامه‌ها براي ثبت نام آگهي مي‌داد. آگهي مدرسه مموريال در روزنامه الحديد که در دوران مظفرالدين شاه منتشر مي‌شد چنين بود: «مدرسه آمريکايي موسوم به مموريال که به قرار سنوات سابق به جهت تابستان تعطيل شده بود، شانزدهم رجب افتتاح خواهد شد. هر کس از آقايان مايل باشند که اطفال خود را بدين مدرسه ارسال فرمايند، با کمال ممنونيت پذيرفته خواهند کرد و دروسي که تدريس مي‌شود، به قرار ذيل است: فارسي و عربي که مخصوصاً سعي و مراقبت زياد خواهد شد، انگليسي و فرانسه و روسي و از علوم مختلفه. توضيح آن که محض اکمال زبان فرانسه، معلم فرانسوي‌الاصل از مملکت فرانسه جلب شده تا افتتاح مدرسه وارد خواهد شد و اشخاصي که خيال تحصيل داشته باشند، لازم است تا شروع مدرسه تشريف آورده و اسامي خود را ثبت دفتر فرمايند.«
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از رويداد24،مموريال در سال‌هاي پس از مشروطه نيز به فعاليت خود ادامه داد، ولي در سال‌هاي بعد رضاشاه پهلوي دستور تعطيلي تمام مدارس خارجي را داد تا به زعم خود مدارس ايراني را تقويت کند و گسترش دهد. مموريال در اين سال به مدرسه پروين تغيير نام داد و همچنين ماندگارشد. پس از انقلاب 57 نيز نام مدرسه پروين، يا همان مموريال، به مدرسه توحيد تغيير کرد.

منبع :