انقلاب مشروطه مديون سردار ملي ايرانيان

گروه تاريخي: ستارخان، ملقّب به »سردار ملي« 28 مهر 1245 شمسي به دنيا آمد و در دوران مشروطه به مقاومت در مقابل استکبار خارجي و استبداد داخلي پرداخت و طي محاصره‌ي 11 ماهه‌ي تبريز، مجاهدت با سربازان محمدعلي شاه و ارتش شوروي را در پيش گرفت تا اين‌که عامل پيروزي »انقلاب مشروطه« شد و از جغرافياي ايران عزيزمان دفاع کرد. اين شخصيت به عنوان »الگوي ملي براي مبارزه با معاندين خارجي و منافقين داخلي« شناخته مي‌شود.

بخش اول

انقلاب مشروطه ايران« در سال 1285 خورشيدي و با امضاي فرمان مشروطيت توسط مظفرالدين شاه به پيروزي رسيد، اما پس از درگذشت مظفرالدين شاه و روي‌کار آمدن وليعهدش محمدعلي شاه، تمامي دستاوردهاي انقلاب به خطر افتاد تا جايي که اقدامات وي در عرض کمتر از سه سال، دوباره مردم ايران را به نقطه صفر رساند. اما تنها کانون مبارزه‌اي که خاموش نمي‌شد، تبريز بود که آن‌هم پس از جنگ‌هاي بسيار، تقريباً به خاموشي گراييد، در چنان هنگامه‌اي ناگهان ستارخان برخاست و آتش انقلاب را جاني دوباره بخشيد.
در واقع با آغاز دوباره انقلاب مشروطه و سپس سراسر کشور، ستارخان با نام کامل ستارخان قراچه‌داغي، رهبري آزادي‌خواهان آذربايجان و منطقه قفقاز را بر عهده گرفت. هنگامي که تبريز به مدت 11 ماه توسط قشون دولتي محمدعلي‌شاه قاجار محاصره شد، ستارخان به حمايت از مشروطيت قيام کرد و در مقابل هزاران قشون اعزامي شاه قاجار ايستاد تا جايي‌که از تسلط ماموران حکومتي بر شهر ممانعت کردند.
ستارخان يکي از چهره‌هاي مردمي و آزادي‌خواه در تبريز و تربيت‌شده‌ي انجمن اين شهر بود که نخست به عضويت در انجمن حقيقت به عنوان يکي از مراکز مشروطه‌خواهان درآمد و سپس به انجمن ايالتي تبريز رفته‌ و آمادگي خود را براي خدمت به مشروطه اعلام کرد. وي با ايستادگي و مقاومت در برابر نيروهاي دولتي و ايجاد ارتباط با آزادي‌خواهان در شهرهاي ديگر، سرانجام با کمک «»باقرخان« و با حمله به تهران و سقوط محمدعلي شاه، نهضت مشروطيت را احياء کرد.
»علامه قزويني« در خصوص اهميت اين اقدام »سردار ملي« گفته بود: »اگر روز 17 جمادي‌الاُخري ستارخان بيرق هاي سفيد را پايين نمي‌آورد، مشروطه تا مدت نامعلوم رخت از ايران بيرون مي‌برد؛ زيرا آن‌روز در تمام نقاط ايران بجز از تبريز، استبداد حکمروا بود.«
ستارخان، از بزّازي تا تفنگداري
»ستارخان، سردار ملي« فرزند حاج‌حسن قراجه‌داغي 28 مهر 1245 هجري شمسي در منطقه ارسباران به دنيا آمد. وي سومين پسر حاج‌حسن بزّاز بود که به شغل پارچه‌فروشي اشتغال داشت. سوابق زندگي او در دوران کودکي و نوجواني تا درگيري‌هاي جنبش مشروطه چندان معلوم نيست ولي از اطلاعات جسته و گريخته‌اي که از وي به دست آمده، درمي‌يابيم که او با پدر خود در روستاهاي اطراف ارسباران به بزازي مشغول بود.
وي مدتي جزء تفنگچيان سواران حاکم خراسان بود و از آنجا به عتبات عاليات عراق سفر کرد، پس از چندي به تبريز بازگشت و به مباشري املاک محمدتقي صراف مشغول شد. سپس به توصيه سرتيپ رضاقلي‌خان وارد خدمت ژاندارمري شد و حفاظت راه مرند - خوي به او محول شد و چندي بعد مورد توجه مظفرالدين ميرزا وليعهد قرار گرفت و ضمن دريافت لقب خان از تفنگداران وليعهد در تبريز محسوب شد.
ستارخان بنا بر عادت لوطي‌گري در دفاع از مظلومان در برابر حکومت، در يکي از درگيري‌هاي خود با مأموران محمدعلي ميرزا وليعهد در تبريز مورد تعقيب قرار گرفت و از شهر گريخت، سپس با وساطت بزرگان و معتمدين محل، به شهر بازگشت و دلالي اسب را پيشه‌ي خود کرد. او به درستي و امانتداري در تبريز شهرت داشت و به همين دليل مالکان، حفاظت از اموال خود را به او مي‌سپردند. وي هيچ‌گاه درس نخواند و سواد خواندن و نوشتن نداشت، اما هوش آميخته با شجاعتش و مهارت در فنون جنگي و اعتقادات مذهبي و وطن‌دوستي‌اش، او را به »سردار ملي« تبديل کرد.
ستارخان؛ مجاهد انقلاب مشروطه‌ي مشروعه
با شروع انقلاب مشروطه عليه محمدعلي شاه در تهران و گسترش آن در سراسر کشور، شاه قاجار به مبارزه و سرکوب مشروطه‌خواهان پرداخت. مجاهدين و آزادي‌خواهان آذربايجاني و قفقازي به فرماندهي ستارخان و باقرخان به حمايت از مشروطيت تهران قيام کردند و در مقابل قواي 35 تا 40 هزار نفري اعزامي محمدعلي شاه و خوانين محلي به فرماندهي عين‌الدوله که براي سرکوبي قيام تبريز اعزام شده بودند، به شدت مقاومت کردند و از تسلط آن‌ها به شهر ممانعت کردند.
ستارخان که مرام شيخيّه داشت، طرفداري تعدادي از مراجع تقليد شيعه‌ي طرفدار مشروطه را، پشت سر خود مي‌ديد، از حيث مبارزه تقويت روحي مي‌شد و همواره مي‌گفت، من در پي اجراي احکام حجج و علماي نجف به‌خصوص آخوند خراساني هستم. علماي مشروطه‌خواه نجف نيز در عصر استبداد صغير تعدادي از علما و طلاب را براي تقويت جبهه تبريز به اين ناحيه گسيل داشتند که مشهورترين آن‌ها آيت‌الله سيدعلي تبريزي مشهور به سيدعلي داماد بود که به همراه خود ميرزا احمدخان عمارلويي و تعدادي ديگر را به همراه داشت.
پس از ماه‌ها محاصره‌ي تبريز، قواي روسيه با موافقت دولت انگلستان و محمدعلي شاه قاجار، از مرز گذشته، به سوي تبريز حرکت کردند و راه جلفا را باز کردند. در نتيجه محاصره شهر به پايان رسيد و سربازان دولتي شاه و خوانين محلي مخالف مشروطيت از اطراف تبريز دور شدند. بدين ترتيب نقشي که ستارخان و باقرخان در دفاع از مشروطه در تبريز داشتند، به پايان رسيد. ستارخان و ديگر مجاهدين تبريز که به شدت از تجاوز بيگانگان روس متنفّر بودند، براي رفع بهانه? تجاوز روس‌ها تلگرافي به اين مضمون به محمدعلي‌شاه فرستادند:«شاه به جاي پدر و توده به جاي فرزندان است. اگر رنجشي ميان پدر و فرزندان رخ دهد، نبايد همسايگان پا به ميان گذارند. ما هرچه مي‌خواستيم از آن درمي‌گذريم و شهر را به اعلي‌حضرت مي‌سپاريم. هر رفتاري که با ما مي‌خواهند بکنند و اعلي‌حضرت بي‌درنگ دستور دهند که راه خواروبار باز شود و جايي براي گذشتن سپاهيان روس به ايران بازنماند.»
محمدعلي شاه پس از دريافت اين تلگراف به نيروهاي دولتي دستور ترک محاصره داد اما روس‌ها به پيشروي ادامه دادند و وارد تبريز شدند. تبريز به مدت 11 ماه توسط سپاه دولتي محمدعلي شاه قاجار محاصره شد و از ورود آذوقه به شهر جلوگيري به عمل آمد. زندگي بر مردم بسيار سخت و طاقت‌فرسا شد حتي مردم ناچار به خوردن يونجه و علف شدند. ستارخان حاضر به اطاعت از دولت روس نشد و در اواخر جمادي‌الثاني 1327 قمري (اواخر ماه مه 1909 ميلادي) به ناچار با همراهانش به کنسولگري عثماني در تبريز پناهنده شد.
ادامه درشماره بعدي نشريه

منبع :