قصه گويي فرهنگي که بين خانواده ها گم شده است

گروه فرهنگي: قصه و قصه گويي از ديرباز در ميان خانواده‌هاي ايراني رواج داشت و کودکان و نوجوانان با نشستن پاي قصه‌هاي مادربزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها به خيلي از سوال‌هاي ذهنشان جواب پيدا مي‌کردند.

 مهر خديجه سلماني سولا

گروه فرهنگي: قصه و قصه گويي از ديرباز در ميان خانواده‌هاي ايراني رواج داشت و کودکان و نوجوانان با نشستن پاي قصه‌هاي مادربزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها به خيلي از سوال‌هاي ذهنشان جواب پيدا مي‌کردند.
 اين فرهنگ در شب‌هاي بلند زمستاني به ويژه »شب چله« يا »شب يلدا« قوت بيشتري مي‌گرفت و دورهمي هاي خانواده‌ها را گرم‌تر و پرمعنا تر مي‌کرد که امسال اين دورهمي هاي خانوادگي را به خاطر شکست کرونا و کمک به کادر درمان به اعضاي خانواده محدود خواهد شد.
اين قصه‌هاي گاهي مثل سريال ادامه دار مي‌شدند که شنوندگانش براي شنيدن ادامه قصه لحظه شماري مي‌کردند و هر شب با اشتياق بيشتري پاي قصه مي‌نشستند و شيريني آن لحظات چنان بود که تا پاسي از شب هم بيدار مي‌ماندند و سبب مي‌شد قصه گو به وجد آمده و داستان‌هاي بهتري را بگويد.بخشعلي نهاوندي از معلمان بازنشسته اردبيل که با قصه‌هاي پدرش بزرگ شده است، مي‌گويد: وقتي شب‌هاي بلند پاييزي و هواي سرد زمستان اردبيل که مي‌رسيد هر شب خانه ما پر مي‌شد از نوه‌ها و دختران و پسراني که براي شنيدن قصه مي‌آمدند، همين که پدرم مي‌گفت: »بيري وار ايدي بيري يوخ ايدي« (يکي بود، يکي نبود …) چنان همه سکوت مي‌کرديم که فضا را دلنشين مي‌کرد همه از کودک و بزرگ چشم به پدرم مي‌دوختيم و گفته‌هاي او را با گوش و جان مي‌شنيديم.او مي‌گويد: آن دوران نه تلويزيوني بود و نه اين وسايل‌هاي ارتباطي جديد، همه دورهم با خوردن يک استکان چايي و گاهي کلم و چغندر لحظات شيرين با هم بودن را تجربه مي‌کرديم. گاهي پدرم چيستان‌هايي مي‌پرسيد و هر کسي جواب درستش را پيدا مي‌کرد يک شکلات از جيبش در مي‌آورد و جايزه مي‌داد و همه را به وجد مي‌آورد.
امروزه گوش شنوايي براي قصه وجود ندارد
به گفته اين معلم ادبيات متأسفانه امروز نسل خيلي عوض شده است، چندان گوش شنوايي براي قصه‌ها و مثل‌ها و چيستان‌هاي قديمي وجود ندارد، در حالي که در همين قصه‌ها عشق و علاقه به زندگي و درس خواندن و تلاش براي موفقيت در کودک شکل مي‌گيرد. به نظرم قصه گويي بهترين روش تربيت کودک است.قصه‌هاي پريان و شعرهايي که به فولکلور ما وارد شده است، پر از نصيحت‌ها و پندهايي است که نيازمند ترويج و تأويل آن در جامعه هستيم، به عنوان مثال همين »سايا« يعني شعر معروف (اوشودوم آي اوشودم، داغدان آلما داشيديم، آلماجيغي آلديلار مني يولا سالديلار و…) در خطه آذربايجان آنقدر پر معنا است که همين بيت اولش در يک معني مي‌گويد سردم است ولي از کوه چيزهايي گرفتم اين گرفته و داشته‌هايم را از من گرفتند و راهي ام کرده اند و با ادامه دادن اين شعر متوجه مي‌شويم اين ادبيات چنان غني است که مي‌خواهد به کودک بگويد داشته‌هايي بايد کسب کني و براي گرفتن آنچه راه‌هايي بايد پشت سر گذاشت و در تاويلي ديگر اين شعر اشاره به آفرينش دارد.به عقيده متخصصان امر، جمع آوري اين قصه‌ها بهترين روش ممکن براي حفظ و جلوگيري از فراموشي قصه و فرهنگ قصه گويي است.جهاني از اساتيد دانشگاه‌هاي اردبيل در اين باره مي‌گويد: وقتي ادبيات را تقسيم کنيم يکي رسمي و ديگري شفاهي يا فولکلوريک است که بخش شفاهي آن به جهت مردم شناسي جايگاه بالاتري دارد چرا که ما را با سرگذشت و جهان بيني و نوع زندگي انسان‌ها آشنا مي‌کند و نکته جالب‌تر اينکه آنها تاريخ غايب است در قالب مَثَل و حکم و قصه‌ها وارد زندگي مردم شده است.اين پژوهشگر ادبيات فولکلور بيان مي‌کند: براي اينکه اين ادبيات فراموش نشود بايد آنها را از سينه مادران و پدرانمان بيرون کشيده و مکتوبشان کنيم و با نوشتن و چاپ مي‌توان اين ادبيات را حفظ و دست نخورده به گوش فرزندانمان رساند تا به عمق آنها بيانديشند و الگوي زندگي شأن قرار دهند.
هويت ما وابسته به ادبيات فولکلور است
به گفته اين کارشناس موجوديت و هويت ما به اين ادبيات فولکلور و قصه‌ها وابسته است چرا که نشان مي‌دهد پدران ما چطور زندگي مي‌کردند، چگونه تجارت و کشاورزي مي‌کردند و چطور مي‌انديشيدند و به رشد فردي و جمعي مي‌رسيدند.
صالح عطايي نويسنده اردبيلي و پژوهشگر ادبيات فولکلور مي‌گويد: قصه‌ها با فرديت کاري ندارد با چيزهاي عمومي و هستي انسان سر کار دارد و بر اساس مايه‌هاي مختلفي که دارد به خلقت و سرشت آدمي وارد مي‌شود.کودک با قصه همراه مي‌شود و يک انديشه و تخيل را تجربه مي‌کند و او را آماده براي يک زندگي مي‌کند مثلاً با هديه دادن به يک شخص يک فرصت براي او مي‌بخشيم. وقتي براي کودکي هديه مي خريم و يا حتي يک شيريني به او بدهيم در اصل به او با ارزش و مهم بودن را داده ايم و هر آنچه که نيروي منفي بوده را از او دور کرده و اجازه داده ايم روحش يک مقدار به تعادل برسد.ما با شنيدن قصه‌هايي مثلاً "مليک محمد و اسبش" که پدري براي پسرش اسبي را از دريا گرفته و هديه مي‌دهد و در ادامه اين اسب همه چيز آن پسر مي‌شود، ما با او همزاد پنداري مي‌کنيم، انگار آن هديه به خود ما داده شده است و ذوق شنيدن ادامه داستان را پيدا مي‌کنيم. اين همان سير عمودي قصه است که هيچ وقت از بين نمي‌رود و به رشد فکري و عقلي کودک کمک مي‌کند.
ثروتي که با مکتوب شدن حفظ مي‌شود
مطالعات نشان مي‌دهد قصه‌ها يک ثروت است که هم داراي نصيحت و پند و هم حسرت و تجربه و هم طنز هستند که در استان ما اردبيل به جمع آوري اين ثروت چندان که بايد بها داده نشده است هر چند برخي از افراد به دليل علاقه شخصي وارد اين عرصه شده اند اما با مشکلاتي دسته پنجه نرم مي‌کنند.فيوضات گرد آورنده و نويسنده مجموعه قصه‌هاي خطه استان اردبيل با اشاره به برخي به فعاليت‌هاي اخير در استان اردبيل در زمينه فرهنگ قصه مي‌گويد: 11سال پيش من و چند نفر از دوستان وقتي ديديم مادران و پدران ما که سينه‌هايشان مخزن قصه‌هاي قديمي است اين دنيا را ترک مي‌کنند تصميم گرفتيم با مراجعه به روستاهاي اطراف در شهرهاي مختلف اردبيل اين قصه‌ها را از زبان قصه گويان ضبط و جمع آوري کنيم که حاصل اين کار ميداني هفت جلد کتاب است که اکنون در دست چاپ قرار دارد.
اين پژوهشگر ادبيات فولکور مي‌گويد: حدود پنج سال به صورت مداوم کار جمع آوري اين قصه‌ها طول کشيد و شش سال روي اين قصه‌ها مطالعات تحقيقي و تأويل عميقي صورت گرفت که به صورت مقاله در اين کتاب‌ها آورده شده است و همچنان روي جلدهاي بعدي کار مي‌شود.فيوضات با بيان اينکه اين گونه کارها نيازمند مکان و کار تيمي چند نفره است، بيان کرد: من به جهت علاقه با هزينه شخصي اين کار را آغاز کردم ولي براي چاپ کتاب‌هاي آماده شده در اين وضيعت اقصادي و گران شدن کاغذ نيازمند بودجه هستيم که اگر ارگان و يا افراد خيري کمک کنند اين قصه‌هاي مکتوب شده به زودي دست علاقه مندان خواهد رسيد.
به گزارش عصر  آذربايجان به نقل از مهر، اميد مي‌رود در آينده مسئولان کشور کاري کنند تا ارگان يا مؤسسه‌هاي رسمي براي ترويج فرهنگ قصه و قصه گويي ايجاد شود و نيز در آموزش عالي با ايجاد رشته قصه گويي به صورت آکادميک و علمي بتوان اين فرهنگ را در جامعه گسترش داد.

منبع :