ويجدان تميزلييي

مرحوم گنجعلي صباحي‌نين »قارتال« حئكايه‌سينه بير باخيش

همت شهبازي

بولگه لر سرويسي: »قارتال« حئكايه‌سي‌نين خلاصه‌سي:»محمد« تهراندا اولدوغو زامان رحيم‌سيز و ييرتيجي طبيعتي اولدوغوندان »قارتال« لقبيني آلميش و تهرانين ان مشهور اوغرولاريندان اولموشدور. ايندي او، اؤز شهرينه قاييداراق اوچ نفرله بيرليكده بير رئستوراندا اوْتوراراق قارا چادرالي بير قادينين ديلنچي‌لييني و قارسون اونو ايته‌له‌ييب ييخماسيني گؤرمكله قارتالين بوتون وارليغي سارسيلير و قارسونا بير سيللي وورماقلا، قادينين آرخاسينجا گئديب اؤز آناليغي نرگيز خانيم اوْلدوغونو بيلير. نرگيز خسته‌لنميش اوغلو »حميد«‌ـ ين داوا‌ـ درمانيني اؤده‌مك اوچون ديلنچي‌ليك ائدير. قارتال اؤز قارداشي حميد و آناليغي نرگيز ايله گؤروشدوكدن سونرا باشينا گلن حادثه‌لري سؤيله‌يير:
قارتال، دوْغما آناسي »مريم« خانيمي كوچه قاديني اولدوغو اوجباتيندان و بونو بيلندن سونرا اوندان انتقام آلماق فيكريله ائودن چيخيب، و تهرانا گئدير. بورادا ايش‌سيز‌ليكدن بوتون پوللاريني قورتارير. نهايت نئچه اوْغرويا توش گلديكدن سونرا بيرينجي اوْغورلوغوندا توتولاراق دوستاق اولور. دوستاقدا بيلمه‌دييي بوتون پيسليك‌لري‌ده اؤيره‌نير و اوْرادان چيخاندان سوْنرا توپلوما ضيد بير آدام اولور. اوْغورلوقدا آد‌ـ سان قازانماسينا گؤره، اونا »قارتال« دئييرلر. بير گون قارتال اوغورلوغا گئدن زامان، ائوين قادينيني، خسته اوشاغي‌نين باشي اوزه‌رينده هنيرتي‌لريني ائشيتمكله و اؤز آناليغي نرگيزين چكدييي زحمت‌لري خاطيرلاماقلا بوتون ياتميش تميز دويغولاري اوْيانير. بو حالدا »آه‌… آنا« دئيه‌رك، سسي ائوه ياييلير و قادين بو سس‌دن قورخاراق اؤزوندن گئدير. صاباحيسي گون بو ماجراني قزئتده اوخوماقلا، قارتال او قادين ياتان خسته‌خانايا گئدير و او دقيقه‌دن فتنه‌ـ فساد اوْجاغيندان اوزاقلاشير. بير زامان ماهير سوروجو كيمي ايشله‌يير. ايندي او، اؤز آناليغيني گؤرمك اوچون اؤز شهرينه گليب، آناليغيني بير ديلنچي كيمي و اونون اوغلو “حميد”ي خسته گؤرمكله بير دسته پول چيخاريب نرگيزه وئرير و يئني‌دن تهرانا قاييتماق فيكرينده اولاندا نرگيزين چهره‌سينه غملي بير دومان چؤكور. حميد ياخشيلاشير. نرگيزين‌سه پولو قورتارير. بئله بير زاماندا قارتال مكتوبون ايچينده اييرمي‌مين تومن پول يوللايير. بوندان سونرا داها قارتالدان خبر اولمور. بير گون حميد قزئتي اوخوياركن، گؤزو بير شكيله ساتاشاراق »قارتالين اؤلومو« باشليقلي بير خبري اوْخويور.مرحوم صباحي گؤز‌ل و بديعي اثرلر ياراتميشدير. او بو اثرلرينده بوتون هنده‌وه‌رينده و توپلومدا گئدن حادثه‌لرله سيخ ايلگي‌ده اولوب، اونو رئال شكيلده دوشونوب آچيقلايير. اونون توپلومسال ياشاييش حاقدا تجروبه و بيلگي‌لري، ياراديجي خيال قووه‌سي بديعي‌ـ ادبي اثرلر ياراتماغا سبب اولموشدور. او اوْبرازلاري‌نين توپلومسال دوروملارينا گؤره اؤز دؤرونون پيس دوروملاريني يازماغا چاليشير، بو مقصده چاتماق اوچون ياشاييشين حتتا ان پيس دوروملاريني گؤسترمكله اؤزونون رئاليستي اوبرازلاريني يارادير.
صباحي بير طرفده ياشاييشين كسينليكله اولايلاري قارشيسيندا يئنيلن اوبرازلار يارادير (مريم، رضاقلي و بير نؤقطه‌‌نظردن قارتالين اؤزو)، باشقا طرفدن‌سه، ياشاييشدا قورخمايان اوبرازلار ياراتماقلا ياشاييشين چتينليك‌لري قارشيسيندا يئنيلمه‌مزلييي اؤيور (نرگيز و آناسي قارتال، حميد). بير طرفده اؤزوندن اراده‌سي اولمايان اوبرازلار باشقا طرفده ايسه دمير اراده‌لي اوبرازلار يارادير كي اؤزلرينه و داخيلي قووه‌لرينه گووه‌نه‌رك توپلومسال شرايطين قارشيسيندا دؤزمه‌يه چاليشيرلار.قارتال اوشاقليغيني آناسيزليق و قونشولارين گولونج و آتماجا سؤزلريله كئچيرير. او بو شرايطي يارادانلارين عليهينه نيفرت بسله‌يير، آنجاق اؤز گنجلييني‌ده ايتيرير و اخلاقسيز يوللارا دوشور. بئله‌ليكله پيس‌ليك، پيس‌ليك تؤره‌دير. دئمك اولار صباحي قاراگونلويو و پيس‌ليين سببيني كاميل شكيلده آرادان قالديرماق اولماماق ايناميندادير. »قارتال«‌ـين گؤز‌ل و اوشاق روحو، توپلوم و ياشامين چتين و پيس باسقيسي آلتيندا تاپدالانماقلا، سفيل‌لييه، اخلاقسيزليغا و سوندا اؤلومه گتيريب چيخارير.قارتال يوخسوللوق، قاراگونلوك دوغوران بير محيط‌دن جان قورتاريب، باشقا بير محيطه گيرير. بورادا اؤزلويونه اينانماسا ايه‌ر، گئجه‌ـگوندوزونو پاركادا و خياوانلاردا كئچيرمه‌ليدير. بير ايش گؤرمه‌سئيدي (هر ايش اولورسا اولسون: اوغورلوق، ديلنچي‌ليك، چاپقين‌‌ليق و‌…) آجيندان اؤلمه‌ليدي. چونكو بورادا مئشه قانونون حاكيم اولدوغونو دويور. انسان‌پرورليك، دوستلوق، آزادليقدان خبر يوخدور. ايسته‌سن اؤلمه‌يه‌سن، گره‌ك اؤلدوره‌سن، زوْر دئيه‌سن، اوْغورلوق ائده‌سن؛ انسان يالنيز بئله بير شرايط‌ده، ياشاماق حاققيني قازانير. ائله بونا گؤره‌ده: »او (قارتال) بو صميميت‌، فداكارليق اوْجاغيندان اوزاقلاشاندان فتنه‌ـ فساد باتداقليغيندا اوزموشدو، انسانليغي شرافتي اوْنوداراق ييرتيجي بير جاناوارا چئوريلميشدي. ائو داغيديب، آنالار آغلاتميشدي.«‌ (1)قارتال قاراگونلوكدن، اوغورسوزلوقدان قاچير و اؤزونو دوستاقدا گؤرور. دوستاقدا ايسه‌ هامي اؤز قارني‌نين فيكرينده‌دير. او دوستاغا گيرمكله اوغورلوق پيس‌ليك، ايري‌ليين بوتون جيغيرلاريني اؤيره‌نمكله آدليم بير اوغرويا، و وحشي‌جه‌سينه توپلوما ضيد بير آداما چئوريلير. حتتا اونا »قارتال« لقبيني‌ ده بو خاراکتئرينه گؤره وئريرلر. بئله‌ليكله او بوتون ايلگيسيني توپلوم و حياتدان اوزور. بورادا صباحي توپلومون پيس قانونلاري انسانلاري دوغرو دوزگون بئجرمه‌ديينه گؤره سوچلايير. توپلومون پيس شرايطي، انساني اجتماعي ياشام حاققيندا دوشونمه‌يه و اونون دوزه‌لمه‌يي اوغروندا چاليشماغا مهلت وئرمه‌مه‌سي يازيچيني درين فيكره دالديرير. او گؤرور كي طبيعتين پيس شرايطي، انسانلارين گؤز‌ل و اينجه روحونو بوْغور، و ائله بونا گؤره‌ ده قارتال تهرانا آياق قويدوغو گوندن تكجه اؤزونه فيكيرله‌شير. بو اؤزونه فيكيرلشمك، اونون اجتماعي كيملييي‌نين گؤز‌ل سوييه‌ده بئجريلمه‌سينه بؤيوك مانع اولور. شخص ايله توپلومون ضيديتي قارتالين بوتون وارليغيندا دويولور. توپلومدا و كوتله‌لر آراسيندا اولان ضيديتلر، حئكايه‌ده اولان اوْبرازلارين مجبوري ياشاييشلاري قاباريق شكيلده گؤز اؤنونه گتيريلير: »حتتا خديجه (نرگيزين آناسي) نرگيزي آللهوردي‌يه كي يوخسول ايدي وئرميردي آنجاق طالع ائله گتيريركي بو عائله‌ده هميشه يوخسوللوق اولور و »جبره« گؤره او آللهوردي‌يه اوْنو وئرير«.يوخسول‌لار، بئكارلار داها دا يوخسول اولورلار آنجاق اونلار يئنه‌ ده مجبوري حالدا، ياشامين گؤز‌للييي و ساغلامليغي اوچون جهد گؤستريرلر. اونلار ديلنچي‌ليك ائديرلر؛ خياوانلاردا ياتيرلار، آنجاق يئنه‌ ده بئله بير ياشاييشين قارشيسيندا يئنيلمه‌مه‌سي اوچون چاليشيرلار. ائله بونا گؤره‌ ده، قارتال حئكايه‌نين سونوندا اؤزونون نجيب و تميز كئچميشي‌ ايله باريشير؛ و صباحي بونلارين هاميسيني اؤز رئاليز‌مينده گؤز‌ل سوييه‌ده گؤسترير.
اوبرازلار بوتون چتينليك‌لره قاتيلير، آنجاق اونلاري انسانليقدان چيخارمير و هميشه اونلارا بير انسان كيمي باخير. چونكو انساني اؤز حاليندان چيخارماق، نه اينكي رئاليزمه دوْغرو بلكه ناتوراليزمه طرف يؤنلدير.
نرگيزين حياتيندا اولدوغو كيمي، قارتالين‌ دا اوبرازيندا بير نوع »جبر‌= مجبوريت« واردير بئله‌كي قارتالين اؤلوموندن بئله چيخير كي قارتال و اونون ياشاييشينا اوخشار آداملاردا نهايتده ديري‌ليك و ياشاماق قابليت‌لري يوخدور. صباحي اونلاري ياشاماق فيكريندن اوزاق اولدوقلاريني وورغولايير. دوغرودور قارتال آناسينا پول گؤنده‌ر‌مكله اونون عائله‌سيني يوخسوللوقدان قورتارير، باشقا طرفدن ايسه اونون اؤلومو گؤسترير كي يوخسوللوق هله‌م هله‌م ياشامالي و حياتين بير حقيقي وارليغي كيمي انسانلارلا ياناشي اولاراق، بشريت‌دن قوربانليق آلمالي‌دير. بو قووه ايله كسگين و دوشونجه‌ اوزره مبارزه ائتمه‌سه‌لر، انسانليق دونياسي اونونلا هميشه ياشاماليدير. آردي وار

منبع :