ادبي تنقيد حقينده
ادبي تنقيد حقينده
1400/12/01
بولگه لر سرويسي: انتقاد يا تنقيد روس ديلينده کريتيکاو، فرانسيز و انگليسجه کريتيک سؤزونون ايفاده‌سي‌دير. کريتيک و کريتيکا، يونان ديليندن آوروپا ديل‌لرينه داخيل اولموشدور. فارس ديلينده ايشله‌نن انتقاد و آذربايجان تورکجه‌سينده تنقيد اصلاً عرب سؤزودور و معناسي خالص ائله مک، پولو نقد ائله مک، آييرماق، پيسي ياخشي‌دان آييرماق، ساماني بوغدادان آييرماق دير.
عزيز محسني
بولگه لر سرويسي: انتقاد يا تنقيد روس ديلينده کريتيکاو، فرانسيز و انگليسجه کريتيک سؤزونون ايفاده‌سي‌دير. کريتيک و کريتيکا، يونان ديليندن آوروپا ديل‌لرينه داخيل اولموشدور. فارس ديلينده ايشله‌نن انتقاد و آذربايجان تورکجه‌سينده تنقيد اصلاً عرب سؤزودور و معناسي خالص ائله مک، پولو نقد ائله مک، آييرماق، پيسي ياخشي‌دان آييرماق، ساماني بوغدادان آييرماق دير.
هربيرشئي کي، اوندا بيرهدف يا مقصد وار، اونون اؤزونه گؤره قانونلاري وار؛ و هر شئي کي، اونون بير نظم و قانوني وار، اونون اوچون بير اؤلچو و مقياس وارديرکي، اونونلا اؤلچولسون و بو اؤلچولمه‌يين واسطه‌سي‌له‌ديرکي، بيز دوزو ، ايري‌دن ، مکملي ناقص‌دن و پيسي ياخشي‌دان تشخيص وئريب و تانيريق. بو او دئمک ديرکي، هرايشده و هر بير يئرده سيناماق و اؤلچمک اولسا، اورادا يا او ايشده اينکيشاف و قاباغا گئتمک لابد اولاجاقدير. اگر بيز هر هانسي شئيين حقيقت يا هانسي سؤزون اويدورما و يالان اولدوغونو تشخيص وئرمه‌يک، اوندا بيز سهولريميزين يا خطالاريميزين قاباغيني آلا بيلمه‌ريک و بو حالدا بيزيم ايشيميز نقصانسيز اولا بيلمز.
زرگر قاييرديغي قيزيلي مَحَکه وورور. يازيچي يا خود صنعتکار اوز اثرلريني تنقيد اولماغا يا تنقيده قالماق اوچون چاليشير. تنقيد هميشه ادبياتين چيچکلنمه‌سي و اينکيشافي يولوندا بؤيوک رول اويناميش وحقيقي بير تنقيدچي بعضاً بؤيوک بير يازيجي و شاعردن داها آرتيق ادبياتين قاباغا گئديب و اينکيشافيندا رولو اولموشدور.
بعضي‌لرينين تصورونه گؤره يالنيز هر بير اثر يارادان آداملارين، شعر و صنعتي تنقيد ائتمه‌يه صلاحيت‌لري واردير. بئله آداملارا گؤره ، داهي بير شاعرين اثريني گره‌ک داهي بير شاعر تنقيد و تحليل ائتسين، ياخود قدرتلي و مهارتلي بير رسّام، پيکاسو و يا ميکل‌آنژ اثرلري باره‌ده قضاوت ائده بيلر. اگر يالنيز بير صنعتکار، باشقا بير صنعتکارين اثريني درک ائتمه‌يه قادير اولا و باشقا بير کيمسه اوندان باش چيخارتمايا، اوندا صنعتکار اؤز دونياسيندا حاصارلانيب وگئنيش خالق کوتله‌سينه ياد اولاجاق. اونون ديليني يالنيز اوزو کيمي بير صنعتکار يا بير شاعر دوشونه بيله‌جکدير. بئله بير صورتده شاعر ، صنعتکار هئچ زامان اؤز فيکير و اوره‌يينده گئدن کَدر، ديلک ، آرزو و محبتي باشقالارينا بيلديرمه‌يه قادير اولماياجاق. بو اؤزو صنعتين هدف، آماج و ماهيتي‌ايله بوسبوتون ضدّدير.
اونا گؤره کي، صنعتين هدف و آماجي صنعتکارين تفکور، مئيل و رغبتيني باشقالارا تانيتديرماقدان و بيلديرمکدن عبارتدير. شاعر بو مئيل، رغبت و فيکيرلري سؤز ايله ، شعر ايله، موسيقي‌شوناس آهنگيله خالقا تلقين ائدير.
اگر او بو عملدن عاجز اولسا، اونون اثرلريني و ياراديجيليغي‌نين صنعت باخيميندان هئچ قيمت و د‌يري اولماياجاقدير.صنعتين اهميتي بو دورکي، هامي اوچون درک ائتمه‌لي و آنلامالي اولسون. بئله بير حالدا حتّا صنعتکارين اوزوندن داها ياخشي هنره و صنعته ذوقي اولان تنقيدچي، صنعتکارين اثريني تانيتماغا و بيلديرمه‌يه قاديردير.
تنقيدچينين نظري بير شئي ياراتماق دئييل، بلکه او ايسته‌يير موجود اولان شئيي تحليل ائديب، آچيقلانديرسين، اونون عنصرلريني و جزء لريني تانيتديرسين و بيلديرسين کي، بو عنصرلر و جزءلرين ايلگيسي باره‌سينده دوزگون قضاوت ائتمک اوچون لازم دئييل کي صنعتکار کيمي يا اوندان داها ياخشي بير اثر ياراداسان. انسان بؤيوک شاعر اولمادان درين گؤره‌ن بير تنقيدچي اولا بيلر.
تنقيدچينين ايشي بوندان عبارت ديرکي، بير اثرين گوزل‌ليک‌لريني، ضعف‌لريني ياخشي گؤره، آنلايا و اؤزگه‌لرينه آنلادا و تانيتديرا. ادبي تنقيد اولمايان اثرلرين دير و قيمتي هئچ زامان بللنمز، دولغون ذوقي و درين آنلاييشي اولان و غرضي اولمايان تنقيدچينين بيليک و منطقي‌نين يارديمي‌ايله صنعتين اينکيشافيندا و ايره‌له‌مه‌سينده، اهميتلي وظيفه قاباغيندا دورور. اونون منطقي‌نين محکم‌لييي و تجربه و تحليلي‌نين قدرتي اؤزلريني بيه نن صنعت ساتانلارا يئرسيز بير شهرتدن بهره‌لنمه‌يه اذن وئرميرکي، ادعاسيز و تواضعکار صنعتکارلارين قارانليقدا آدلاري باتيب، آرادان گئتسين.
تنقيدچي گره‌ک ذوقونو هر بير مذهب، اجتماعي مرام و سياسي ايد‌ئولوژي‌نين تأثيريندن قيراقدا ساخلاسين و هئچ بير عقيده و مرام و مسلکه اونون ذوقونون امريني سارسيتماغا اذن وئرمه‌سين.
تنقيدچينين قاباغيندا دوران بؤيوک وظيفه بوندان عبارت‌ديرکي ، شعر و باشقا ادبي اثرلري سياسته تابع ائتمه سين، اگر شاعرلر و يازيجيلار خصوصي بيرسياسي هدفله يازيب، ياراتماغا وادار اولورلار، اوندا حقيقي صنعت و هنره بويوک ضرر يتيره‌جک ، شعر و ادبيات حکومتين وسياستين خدمتينده اولاجاقدير.
تنقيدچينين چاليشديغي ساحه، يازيجي و شاعرين آت گزديردييي مئيدان‌دان داها گئنيش‌دير. اگر يازيجي و شاعريالنيز اوزونو اوخوجولارا توتور و اونلارايله دانيشر، تنقيدچي هرايکي‌سيله باش – باشا قويور، اونا گؤره کي، بيرطرفدن گره‌ک يازيچي‌يا، يا شاعره يؤل گؤسترسين و اونون يازيب- ياراتديغي‌نين مثبت و منفي جهت‌لريني نيشان وئرسين و او بيري طرفدن‌ده گره‌ک اوخوجولاري يا دينله‌ين‌لري اينجه صنعتين گؤزل‌ليک‌لريندن استفاده ائديب، لذّت آپارماغا آماده ائتسين و ادبي و بديعي اثرلرين ، بؤيوک رمز و روموزاتيني و اونلارين شاهانه ساييلديغي جهت لري، ياخود آلاجاق و بازاري اثر حساب اولدوقلاريني آچيب گؤسترسين.
بئله ليکله تنقيدچينين امک و زحمتي نتيجه‌سينده ادبيات و بوتون اينجه‌صنعت ساحه‌لري هر ايکي جنبه‌دن- يعني ياراديجيليق و ادراک جنبه‌سيندن – قاباغا و کماله دوغرو گئدير و بونا گؤره‌ديرکي بوتون اؤلکه‌لرده تنقيد ائتمک يا تنقيدچي‌ليک اؤزونه بير يوکسک يئر تاپميشدير.
منبع :