مشروطه ی ايراني جنبشي که شکست نخورد

گروه تاريخي: يکي از دلايل بي‌اطلاعي يا کم‌اطلاعي از وقايع مشروطه مي تواند کتاب‌هاي درسي باشد که به جاي معرفي جنبش مشروطه به عنوان حرکتي به قصد مشروط کردن قدرت، تفکيک قوا و قداست‌زدايي از اوامر حاکمان دنبال آن هستند که ثابت کنند مشروطه شکست خورده است. چهاردهم مردادماه 1401 خورشيدي (و با تلفظ درست‌تر 14 اَمرداد) يکصدوشانزدهمين سالروز صدور فرمان مشروطه است.

گروه  تاريخي: يکي از دلايل بي‌اطلاعي يا کم‌اطلاعي از وقايع مشروطه مي تواند کتاب‌هاي درسي باشد که به جاي معرفي جنبش مشروطه به عنوان حرکتي به قصد مشروط کردن قدرت، تفکيک قوا و قداست‌زدايي از اوامر حاکمان دنبال آن هستند که ثابت کنند مشروطه شکست خورده است. چهاردهم مردادماه 1401 خورشيدي (و با تلفظ درست‌تر 14 اَمرداد) يکصدوشانزدهمين سالروز صدور فرمان مشروطه است.
به زبان ساده جنبش مشروطه خواهي ايرانيان را در 7 پرده مي‌توان چنين توضيح داد:
پرده اول: با افزايش حقوق گمرکي، تُجار تهران به صدراعظم (عين‌الدوله) شکايت مي‌کنند. (همين که در شکايت از مقام اجرايي به مقام اجرايي بالاتر بايد شکايت مي‌شد نشان از آن داشت که تفکيک قوا و دستگاه مستقل قضا وجود نداشته است). پاسخ صدراعظم اما چنين بود: »اين لوطي‌بازي‌ها ديگر چيست؟ همه‌تان را مي‌گذارم در دهانه توپ. برويد دنبال کارتان!«
رياست گمرک »ممالک محروسه«هم با»مسيو نوز« بلژيکي بود. او هم از بين کلمات فارسي که ياد گرفته بود بازرگانان مسلمان و معترض را با اين لفظ عتاب و خطاب مي‌کند: پدرسوخته‌ها!
پرده دوم: به خاطر افزايش حقوق گمرکي، قند طبعاً گران مي‌شود چون کالايي وارداتي بود. علاء‌الدوله – حاکم وقت تهران– بي توجه به اين که افزايش قيمت به خاطر افزايش حقوق گمرکي است درصدد برمي‌آيد اقتصاد را با دستور به‌سامان کند. پس به بازرگانان دستور مي‌دهد قيمت قند را به قبل بازگردانيد!
آنها مي‌گويند نزد صدر اعظم رفتيم و همين را گفتيم ولي از مسيو نوز حمايت کرد و ما نمي‌توانيم قيمت را کاهش دهيم چون حقوق گمرکي بالا رفته است. مقام اجرايي اما در جايگاه قاضي مي‌نشيند و دستور مي‌دهد چند نفر از بازاري‌ها را بياورند و به جرم گران فروختن قند »چوب بزنند«.
چنين رفتاري با تجار محترم و معتمد بازار، بازرگانان را به خشم مي‌آورد. دستگاه مستقل قضايي و مرجع ديگر براي طرح شکايت هم نبود. پس، از سر ناچاري دوباره سراغ مقام بالاتر مي‌روند که همان صدر اعظم بود.
پاسخ عين‌الدوله در عصر قبل مشروطه چنين است:»من اجازه داده بودم. در کار حاکم من حق مداخله نداريد!«
پرده سوم: مسيو نوز بلژيکي از تحقير مخالفان به وجد مي‌آيد و گستاخ مي‌شود. عکسي از او انتشار مي‌يابد در لباسي شبيه روحانيون با دستار و ردا و در حال کشيدن قليان. حالا ديگر اعتراض از بازرگانان فراتر مي‌رود و به مردم عادي هم تسري مي‌يابد و سه گروه در سه محل متحصن مي‌شوند: مسجد شاه، مسجد جامع و زاويه حضرت عبدالعظيم.پرده  چهارم: خواست تحصن‌کنندگان از تنبيه رييس گمرک يا بحث قيمت قند فراتر مي‌رود. حالا ديگر خواست‌هاي جدي‌تري مطرح مي‌کنند: »محدود کردن دايره اختيارات سلطنت و تاسيس عدالت‌خانه.« براي اولين‌بار مردم عادي سخن روشن‌فکران را تکرار مي‌کردند. انگار »رساله مجديه« را خوانده بودند!
پرده پنجم: به دستور عين‌الدوله گروهي از اوباش اجير مي‌شوند و با چوب‌وچماق به جان متحصنين مي‌افتند. به قول ناظم‌الاسلام کرماني چون عين‌الدوله »گرم عروس تازه خود – دختر مظفرالدين شاه« بود لابد با خود مي‌گفت شکايت از علاء‌الدوله را نزد من آوردند و به جايي نرسيد. شکايت از مرا هم بايد نزد مظفرالدين شاه ببرند.
پرده ششم: عده‌اي بازداشت مي‌شوند و در اين ميان يک طلبه کشته مي‌شود و ماجرايي در ابتدا از زبان روش‌فکران بيان مي‌شد و به خاطر داستان قند به بازاريان رسيده بود با اقدام موسيو نوز و کشته‌شدن «عبدالحميد» طلبه توده‌هاي عادي و روحانيون را هم درگير مي‌سازد.
پرده هفتم: در مراسم تشييع جنازه هم باز عده‌اي کشته مي‌شوند. اين بار تُجار و کسبه به باغ سفارت انگلستان پناه مي‌برند و رسما تقاضاي اعلام مشروطيت و تشکيل مجلس را مطرح مي‌کنند. قضيه چنان فراگير مي‌شود که حمايت شاه بيمار از عين‌الدوله عملا منتفي مي‌شود و او به ناچار کنار مي‌رود و مظفرالدين‌شاه به صدور فرمان مشروطيت تن مي‌دهد.
شايد بپرسيد چرا داستاني چنين ساده و خواندني و سرراست را غالب مردم نمي‌دانند يا صدا وسيما درباره موضوعي چنين جذاب سريال نمي‌سازد؟
يکي از دلايل بي‌اطلاعي يا کم‌اطلاعي از وقايع مشروطه مي‌تواند رعايت نکردن سير تاريخي در نقل ماجرا به شکل ه مرحله بالا باشد و سنجش مشروطه با مواضع شيخ فضل الله و نه سرداران ملي و حتي مراجع بزرگ حامي در نجف.
به گزارش عصر آذربايجان به نقل از عصر ايران،مثل کتاب‌هاي درسي که به جاي معرفي جنبش مشروطه به عنوان حرکتي به قصد مشروط کردن قدرت، تفکيک قوا و قداست‌زدايي از اوامر حاکمان دنبال آن هستند که ضايع و ثابت کنند مشروطه شکست خورده است. چرا؟ چون بعدتر محمد علي شاه مجلس را به توپ بست يا چون شيخ فضل‌الله را دار زدند در حالي که اتفاقات بعدي به خاطر جنگ جهاني اول بود که کشور در خطر جدي قرار گرفت و اولويت از مشارکت در قدرت به امنيت و نان تغيير يافت و گرنه مشروطه شکست نخورد.
آري، مشروطه ايراني شکست نخورد ولو تمام اهداف آن محقق نشده باشد زيرا 14 مرداد 1285 و درست 116 سال پيش تازه نقط? آغاز يک حرکت بود و اتفاقات بعدي همه به نوعي متأثر از مشروطه بوده و مشروطه همچنان يک نقطه عطف است چون بازگشت به قبل از مشروطه امکان‌پذير نيست و مهم ترين دستاورد آن همين است.
آرتور کوستلر در »خوابگردها«مي‌نويسد: »ما تنها مي‌توانيم به دانايي خود بيفزاييم اما نمي‌توانيم از آن بکاهيم.« پس اگر انقلاب مشروطيت بر آگاهي‌هاي ما افزوده به بار نشسته است ولو تمام اهداف آن محقق نشده باشد.

منبع :