ستارخان

بولگه لر سرويسي: امنيه‌لرين اليندن قورتولوب تبريز بازاريندا قره‌داغلي ستارا سيغينير. آنجاق هر ايکيسي ده امنيه‌لرين اليندن قاچارکن، توتوقلانيب سورغو- سؤالا چکيليرلر. حيدرعموغلو ايکيسيني ده قورتاراندان سونرا اؤزو تهرانا گئدير. ستارخان مشروطه‌چي مبارزلره قوشولور و يوز انقلابي آتلي‌يا باشچي‌ليق ائدير. ستار خان، باقر خان و کربلايي علي بير جلسه قوروب اوردا اؤز آرالاريندا بير آندلاشما امضالاييرلار. همن سيرالاردا پايتخت‌ده، عباس آقا صراف‌ين سيلاحيندان آچيلان گوللـه ايله اتابک اؤلدورولور. صراف ايسه، حيدرعموغلونون الي ايله اؤلدورولور.

سما کربلايي علي

بولگه لر سرويسي: امنيه‌لرين اليندن قورتولوب تبريز بازاريندا قره‌داغلي ستارا سيغينير. آنجاق هر ايکيسي ده امنيه‌لرين اليندن قاچارکن، توتوقلانيب سورغو- سؤالا چکيليرلر. حيدرعموغلو ايکيسيني ده قورتاراندان سونرا اؤزو تهرانا گئدير. ستارخان مشروطه‌چي مبارزلره قوشولور و يوز انقلابي آتلي‌يا باشچي‌ليق ائدير. ستار خان، باقر خان و کربلايي علي بير جلسه قوروب اوردا اؤز آرالاريندا بير آندلاشما امضالاييرلار. همن سيرالاردا پايتخت‌ده، عباس آقا صراف‌ين سيلاحيندان آچيلان گوللـه ايله اتابک اؤلدورولور. صراف ايسه، حيدرعموغلونون الي ايله اؤلدورولور.
قره‌داغلي ستار، حاج حسن قره‌داغلي‌نين اوچونجو اوغلو، 1285 قمري (1866م.) ايلده دنيايا گلدي. اونون قاجار شاه‌لاري ايله ضديتي و اونلارين ظلم‌لرينه قارشي چيخماسي اوشاق‌ليغيندا گؤروب ياشاديقلاري ايله ايلگي‌سيز دئييلدي. اونون بؤيوک قارداشي اسماعيل، حاکميته دوشمان اولان فرهاد آدلي بير قاچقيني سيغينديريب گيزلتمک اوزوندن، هم ده واختين حاکميتينه اعتراض ائتمه‌سي اوچون توتوقلانيب اعدام اولوندو. بو آجي اولاي ستارين اوره‌يينده قاجارلار و دربارين ظلمونه قارشي کين– کدورت توخومو اکيلمه‌سينه سبب اولدو.
قره‌داغلي ستار، گنج‌ليينده دوزلوق و امانت‌دارليغا تانينميشدي. بو اوزدن ده مالک‌لر اؤز املاکي‌نين قوروماسيني اونا گووه‌نج‌له تاپشيريرديلار. ساوادي اولماسا دا، اولاغان اوستو ذکالي اولماسي، اونون شجاعت و اورکلي‌لييينه قاريشيب، هم ده ساواش مهارت‌لرينه بلد اولماسي، وطن‌پرورلييي و مذهبي اينانج‌لاري اونو اؤز چاغي‌نين سئچکين انسان‌لاريندان بيرينه چئويرميشدي.
لياخوف‌ون باشچيليغي ايله، روس قزاق‌لاري مجلسي توپا باغلاييب تعطيله چکديکدن سونرا حيدر عموغلو تبريزه قاييدير و جماعتي ستارخان‌دان طرفدارليق و حمايت ائتمه‌يه ترغيب ائله‌يير. ستارخان محمدعلي شاهين معظم قوشونونون قارشي‌سيندا دايانيب ديره‌ندي. جماعتي ده دؤولت اوردوسونون عليهينه قالخيشماغا چاغيردي. او، باقرخان و ساير مجاهدلرله بيرليک‌ده بير ايل بويونجا دؤولت قوه‌لري‌نين قارشي‌سيندا مقاومت ائتدي و تبريزين محمدعلي شاهين طرفدارلاري‌نين الينه دوشمه‌سينه مانع اولدو. او، اون بير آي مدتينده (20جمادي الاول 1326دن 8 ربيع الثاني 1327 قمري) تبريز مجاهدلري‌نين هم ده تبريزده‌کي ائرمني‌لر و قافقازلي‌لارين رهبرليييني اوسته‌لندي و تبريز جماعتي‌نين 35-40 مين دؤولت قوشونونون قارشي‌سيندا گوجلو و سارسيديجي دايانيشمالاريني لاييقينجه ساغلادي. اونون مبارزليييي و شجاعتي‌نين شهرتي سينيرلاري آشدي، اوروپا و آمريکا گونده‌ليک‌لرينده اونون آدي گون آشيري چکيليردي آرتيق.
تبريزين قوشاتماسيندان نئچه آي کئچميشدي روس قوه‌لري، انگليس دؤولتي و محمدعلي شاهين اولوم‌لو رأييني آليب سينيري آشيب تبريزه ساري يؤنه‌لدي.ستار خان و ساير مجاهدلر روس‌لارين تجاوزونو اؤن‌لمک اوچون محمدعلي شاها بو مضمون‌دا بير تلگراف گؤندريرلر کي: شاه آتا کيمي و کوتله اونون بالاسي کيمي‌دير. آتا- اوغول آراسيندا اينجيک‌ليک اولورسا، قونشولار اورتاليغا گيرمه‌مه‌لي‌ديرلر.
 بيز بوتون ايستک‌لريميزدن واز کئچيب شهري اعليحضرته دئور ائديريک. اعليحضرت امر بويورسونلار ارزاق يولو آچيلسين و روس ارتشي‌نين اوزونه يول‌لار باغلانسين. محمدعلي شاه بو تلگرافي آلينجا، دولت قوه‌لرينه قوشاتماني سينديرما امري وئردي.آنجاق روس‌لار ايره‌لي‌لمه‌يه دوام ائده‌رک تبريزه گيرديلر. ستار خان روس دؤولتينه بويون اَيمه‌ييب 1909ميلادي ايلي‌نين مئي آيي‌نين سون گون‌لرينده يانداش‌لاري ايله بيرليک‌ده تبريزده عثمانلي کنسول‌لوغونا ملتجي اولورلار.
روس قوه‌لري تبريزدن چکيلديکدن سونرا تبريز جماعتي يئنه ده ستار خان‌ين رهبرلييي ايله تبريزين مستبد حاکمي رحيم خان‌ين عليهينه قيام ائله‌ييب اونو شهر ديشي ائله‌ييرلر و قانلي ساواش باشلايير. مجاهدلر شدت‌لي دايانيشمادا يارالانيرلار، اؤلورلر و جماعت تسليم اولور. کربلايي علي توتوقلانير و مرکز قوه‌لري ايله ايش بيرلييي ياپماغا، و ستارخان‌ين سيغيناجاغيني آچيقلاسين دئيه قورخونج ايشکنجه‌لره اوغرايير. عيالي ايسه، اونون دايانيب ديره‌نمه‌سينه مانع تؤره‌تمه‌سين دئيه، اؤز- اؤزونو هلاک ائله‌يير. نظميه رئيسي‌نين امري ايله کربلايي علي‌نين اولادلاري دارا چکيلير، صاباحيسي گون ده اؤزونو گولـله‌يه باغلاياراق اعدام ائديرلر. مجاهدلر تبريزده يئنيليرلر.
مشروطه دؤولتي تبريز مجاهدلريني خلع سلاح ائتمک و آذربايجاني کنترلو آلتينا کئچيرمک اوچون، تجليل مراسمي اويدورماسيله ستار خان و باقر خاني تهرانا چاغيريرلار. شنبه گونو 7 ربيع الاول 1328، نوروز بايرامي‌نين آخشامي، تبريز جماعتي، شهرين بؤيوک رجالي او جمله‌دن ائرمني يپرم خان، ستار خان و باقر خان‌لا وداع‌لاشماق اوچون کوچه‌لره تؤکولدولر. و بو ايکي مبارزي تهرانا ساري يولا سالديلار
يول اوستو شهرلرده، ميانادا، زنجان‌دا، قزوين و کرج‌ده جماعت بو ايکي مجاهدي لاييقينجه آغيرلاديلار و تهرانا چاتديقلاريندا شهرين ياري جماعتي اونلارين پئشوازينا چيخاراق چاديرلار قوروب، طاغ‌لار بزه‌تديريب، باهالي خالي‌لار دؤشه‌ميشدير اونلارين يولونا، چيلچيراق‌لار ياخميشديلار.
اونلار بير آي بويونجا دؤولته قوناق اولدولار. سونرا اتابک باغيندا (اينديکي روس سفارت‌لييي) يئرلشديريلديلر. بير نئچه گوندن سونرا، مجلس بير طرح اونايلادي، بو طرحه اساسا مجاهدلر و بوتون غيرنظامي ساواشجي‌لار او جمله‌دن ستار خان و آداملاري سيلاح‌لاريني تحويل وئرمه‌لي ايديلر. بعضي ايسته‌نمه‌ين اولاي‌لار او جمله‌دن مشروطه باشچي‌لاريندان اولان مرحوم سيد عبدالله بهبهاني و ميرزا محمدعلي تربيت‌ين تئرور اولمالاري بو قرارا وارماغا سبب اولموشدور. لاکين سردارخانين يانداشلاري بو ايشه راضيلاشماديلار.
 ساير مجاهدلرين ده ستارخانا قوشولماسي مرکزي دؤولتي هده- قورخويا سالدي. سردار اسعد ستارخانا بير پيغام گؤندره‌رک، مجليس‌ده‌کي آندينيزا وفالي قالين يوخسا عمومي خلع سلاحا قارشي چيخمانين عقوبتيندن قورخون، دئدي. يئنه ده ستار خان و مجاهدلري سيلاحي يئره قويماغا بويون ايمه‌ديلر. 1 شعبان 1328ق.، گون اورتادان سونرا، اوچ مين نفرليق دؤولت قوه‌لري، ستارخان‌ين تبريزده‌کي متحدي و اينديکي نظميه رئيسي اولان ائرمني يپرم خانين باشچيليغي ايله اتابک باغيني قوشاتديلار. و بيرنئچه پيغامدان سونرا باغا هجوم گتيريب مجاهدلرله دؤولت قوه‌لري آراسيندا ساواش باشلادي. بو ساواشدا دؤولت قوه‌لري نئچه عراده توپ و بئش يوز مسلسل قوللاناراق دؤرد ساعاتين ايچينده باغداکي‌لاردان 300 نفريني اؤلدوردولر. ستارخان داما طرف گئدنده بير گولـله آياغيندان ده‌ييب اونو يارالاياراق قاچماقدان قويدو. آز سونرا اونو توتوقلاييب صمصام‌السلطنه‌نين ائوينه آپارديلار و هم ستار خاني هم ده قالان مجاهدلري خلع سلاح ائله‌ديلر . (30رجب1328ق)
ستارخان 28 ذي الحجه 1332 ه.ق. (25آبان 1293 شمسي و 16 نوامبر 1914 ميلادي) تهران‌دا وفات ائتدي و وصيتينه رغمن اونو ري شهرينده، باغ طوطي، حضرت عبدالعظيم حسني‌نين جواريندا قويولاديلار. او اؤلنده 53 ياشيندا ايدي.

منبع :